KWARTAALJOURNAAL HERFST 2014
Door op de blauwe titels te klikken komen de bijbehorende integrale teksten in beeld.
Zoals in het zomernummer reeds aangekondigd is het hoofdartikel in deze herfstaflevering gewijd aan Midden- en Oost-Europa, dit mede ter gelegenheid van het 25-jarige jubileum van de Val van de Berlijnse Muur in november 1989. Daarnaast de nodige aandacht voor de actualiteit op het ruimtelijk demografisch-hydrologische front in de inmiddels bekende dubbelkrimptraditie.
Veertien jaar na het laatste Fin de Siècle lijkt ons land zijn eerste voorzichtiger stapjes de 21e eeuw in te zetten. Op Prinsjesdag werd het Deltaprogramma 2015 gepresenteerd dat de Lage Landen voor moet bereiden op de toekomstige luimen van het water. Een week eerder kwam het Planbureau voor de Leefomgeving [PBL] met het rapport
Nieuwe uitdagingen op de woningmarkt waarin aangeraden wordt voortaan voorzichtig te zijn met het bijbouwen met nieuwe huizen. Als rond 2030 de babyboomgeneratie op grote schaal begint uit te sterven dreigt anders een enorm huizenoverschot. Natuurlijk, het is allemaal inderdaad nog tamelijk voorzichtig en er bestaat nog heel wat oppositie tegen deze denkbeelden, maar de denkrichting gaat de goede kant op - dat is de richting van
Dubbelkrimp.nl: houd de deze eeuw rekening met de ruimtelijke gevolgen van drievoudige krimp: van het land (meer ruime voor water), van de bevolking (minder vraag naar [eengezins]woningen) van de economie (de lange nasleep van de vastgoedzeepbel). Wat nog ontbreekt in dit alles is dat er een verband gelegd wordt tussen de drie vormen van krimp en dat daaruit de ruimtelijke consequenties getrokken moeten worden.
Dubbelkrimp.nl is er dus nog niet, paradigmaverschuivingen kosten nu eenmaal tijd. Deze site is nu bijna acht jaar in de lucht. We hadden de lezer bij oprichting beloofd ons zelf op te heffen als het dubbelkrimp-inzicht eenmaal breed was doorgebroken. We gaan de goede kant op, maar gun ons nog enkele jaren.
De Val van de Muur en de ondergang van de Sovjet Unie heeft de oorspronkelijke samenhang van Midden en Oost Europa hersteld, zo is het overheersende beeld. Dat heeft dit deel van Europa de afgelopen kwart eeuw geen windeieren gelegd. Met name de economieën van Polen, Tsjechië en Hongarije hebben goed garen gesponnen bij het herstel van de oude economische banden met het inmiddels zelf herenigde Duitsland. Bij dit optimistische beeld komen bij nadere analyse toch wel de nodige vragen op. Op welke fronten traden er de laatste 25 jaar veranderingen op in de industrialiseringspatronen in dit deel van Europa, wat zijn daarbij de sterke én de zwakke punten en hoe zou hierop gereageerd (kunnen) worden in de ruimtelijke ontwikkeling van stad en land? Vormen vergrijzing en demografische krimp geen rem op verdere economische ontwikkeling? Hoe, waar en op welke manier werken de grotere sociale ongelijkheid en armoede sinds de
Wende door op samenleving en economie? En wat zou tenslotte een en ander voor consequenties kunnen hebben op bestuurlijk vlak en de rol van de stad daarin?
Een van de opvallende relatief nieuwe aan de EU gerelateerde ontwikkeling is het ontstaan van een bestuurlijke EU-Driehoek Brussel, Straatsburg, Frankfurt en Luxemburg. Brussel kent daarbinnen de rol van overkoepelende EU-hoofdstad, Frankfurt van financieel centrum, Straatsburg naast zetel
vanl van het parlement vooral van hoofdstad van het Europese recht. Zou Luxemburg gezien zijn ligging in de toerkomst een rol kunnen vervullen als ‘hoofdstad’ van de noordwestelijke stedelijke cluster van de EURandstad, bestaande uit le Grand Paris, Greater London, Groot Randstad, RheinRuhr en een middengebied lopend van Brussel naar Straatsburg en Frankfurt?
De bevolking van Europa vergrijst. Jongeren trekken naar de steden, waar hun opleidingen en werkgelegenheid zijn geconcentreerd. Het platteland loopt leeg. Grote steden worden megapolen-miljoenensteden - met toenemende verkeerscongestie, vervuiling, criminaliteit etc. De kosten van levensonderhoud stijgen. De werkgelegenheid daalt niet alleen in de industrie, maar ook in de dienstensector. Oudere werknemers komen steeds moeilijker aan werk en dus aan inkomen. Zijn de miljoenensteden nog in staat om voor hun inwoners te zorgen? Meer en meer lijkt het erop, dat juist de ouderen de stad gaan verlaten en naar de dorpen op het platteland verhuizen.
De ruimte in Nederland lijkt gepland. Toch ontbreken toekomstscenario's waarin de gevolgen van klimaatverandering verwerkt zijn. Daar komen de gevolgen van de vergrijzing nog bij. De maatregelen, die thans uitgevoerd worden aan de kust en de grote rivieren, moeten ons land droge voeten garanderen. Toch blijft het gebied ten noordwesten van de lijn Antwerpen-Groningen (de
Drooglijn) kwetsbaar - dit met uitzondering van de kuststrook inclusief Europoort/Maasvlakte met zijn +5 m NAP. Er resteert aan de oostzijde van deze drooglijn maar een betrekkelijk smalle grensstrook bewoonbaar en waterveilig gebied lopend van Groningen naar Maastricht met in het zuiden een aftakking naar het Brabantse zand.
In de tweede helft van de vorige eeuw is een groot aantal nieuwe - technische en algemene- universiteiten gesticht en werden bestaande instellingen uitgebouwd tot heuse universiteit. Als je op de kaart kijkt, zie je dat er een brede zigzag-vormige grensregio van universiteitssteden is ontstaan lopend van de universiteit Groningen via de TU-Twente, de LU-Wageningen, de universiteit van Nijmegen, de TU Eindhoven naar de universiteit van Maastricht. Kan deze universitaire grensstreek - een soort
Brain-Bandstad in ontwikkeling - de komende eeuw een grote aantrekkingskracht krijgen voor nieuwe werkgelegenheid?
