KWARTAALJOURNAAL HERFST 2015
Door op de blauwe titels te klikken komen de bijbehorende integrale teksten in beeld.
Dit nummer staat in het teken van leegstand en sloop in binnen- en buitenland. Leegstand en sloop: thema’s die al jaren in de kolommen op deze site aan de orde gesteld worden, maar nu ineens godzij dank eindelijk ook in Nederland bespreekbaar zijn geworden. In Nederland richten we ons daarbij op het zuiden van de Randstad, op de zone van Zoetermeer t/m Gouda, hoog genoteerd op de nationale top tien slooprijpe kantoorlocaties. In aansluiting daarop wordt een en ander in het iets bredere verband van de half stedelijke, half landelijke Groene-Hartzone tussen Zoetermeer, Leiden, Alpen aan den Rijn en Gouda bekeken. Buiten de landsgrenzen richten we onze aandacht op krimp, leegstand en sloop in delen van Frankrijk in het verstedelijkte deel van het oosten van Duitsland. In aansluiting daarop een kort artikel over de verschuivende krachtsverhoudingen in Midden- en Oost-Europa, in en om het oostelijk deel van de ‘EURandstad’.
Redactioneel> Het S-woord begint eindelijk te vallen
Al langer bepleiten wij op deze site de sloop van de overcapaciteit aan bebouwde km2 in Nederland. Dat zou ondermeer de nodige speelruimte kunnen bieden aan meer bewegingsvrijheid voor water, vooral op zijn plaats in het overvolle hydrologisch kwetsbare westen des lands. Inmiddels wordt de roep om sloop wél meer en meer gehoord. Een en ander nader te onderzoeken naar aanleiding van de kantorenleegstand in Zoetermeer en Gouda.
Berichten van het Randstedelijke front> Berichten van het Randstedelijke front> De groeiende samenhang tussen Zoetermeer, Leiden, Alphen ad Rijn en Gouda: de ZLAG-regio, Randstad en Groene Hart in het klein
Een dergelijke ‘ZLAG-regio’ zou zich in de toekomst meer en meer met succes kunnen profileren als groen-blauwe buffer in de luwte van het stedelijk gewoel tussen Rotterdam/ Den Haag in het zuiden en Schiphol/Amsterdam in het noorden. Een buffer waar het groen en het blauw in de toekomst nog meer ruimte kunnen en moeten krijgen tegen de achtergrond van klimaatsverandering, vergrijzing en selectieve demografische krimp.
Hoofdartikel> Im Osten nichts neues? / deel twee: Dubbelkrimp in stedelijk Oost Duitsland
In het herfstnummer 2014 van ons kwartaaljournaal gingen wij in op de ontwikkelingen van stedelijke netwerken in Midden- en Oost-Europa sinds de Wende waarin wij kritische kanttekeningen plaatsten bij de alom verkondigde sociaaleconomische renaissance in dit deel van ons werelddeel. In dit tweede artikel willen we nader inzoomen op het Duitse deel van de stedelijke band die van Erfurt tot en met Krakow loopt en dan met name op de krimp in deze contreien. Niet alleen op de demografische krimp maar ook op de economische. De sociale en economische ontwikkelingen zijn hier in het oosten van Duitsland beslist minder rooskleurig uitgepakt dan zoals die indertijd in de jaren 90 werden voorgespiegeld. Meer en meer tekent zich binnen Duitsland een driedeling af: het rijke Zuiden - met zijn high tech en financiële dienstverlening in Beieren, Baden-Württemberg en Hessen, het Noordwesten dat het zuiden op afstand probeert bij te benen - met Nordrhein-Westfalen met zijn Kohlenpott van het Ruhrgebied, Nedersaksen en Sleeswijk-Holstein en tenslotte het arm blijvende en krimpende Oosten - met het grondgebied van de voormalige DDR. De verstedelijking in dit oosten is vanouds geconcentreerd in het zuiden, met name in de huidige nieuwe deelstaten Thüringen, Saksen en Saksen-Anhalt. Nadere analyses hebben aan het licht gebracht dat de tegenvallende sociale en economische ontwikkelingen niet alleen of zelfs maar in de eerste plaats veroorzaakt zijn door de erfenis van het economische en stedenbouwkundige DDR-beleid van weleer maar vooral door de vooringenomen , ondoordachte en overhaaste politiek van privatisering van de industrie en de liberalisering van de ruimtelijke ordening in de jaren 90. Het meest pregnant komt dit wel naar voren in Saksen-Anhalt, de deelstaat waar wij ook al in deel een van het artikel In Osten nichts neues? in het herfstnummer van vorig jaar mee openden. Op het eerste gezicht het relaas van een hoofdpijndossier. Komt er hier echt nooit een einde aan de crisis?
Berichten van het Europese front> Meer nieuws uit het oosten : De Weense stedelijke configuratie kwijnt; het Duitse economische Lebensraum groeit, maar stuit op zijn grenzen
In de eerste versies van het concept van de EURandstad op deze site was nog sprake van beduidend meer afzonderlijke stedelijke configuraties waaruit deze Europese randstad in het groot zou zijn opgebouwd dan nu het geval is, waaronder een cluster vanuit Wenen naar Boedapest en andere steden in het (zuid)oosten van Europa. In latere versies werd het idee van een dergelijke configuratie losgelaten. ‘Wenen’ blijkt bij nader inzien na de Balkanoorlogen in de jaren 90 en vooral na de kredietcrisis van 2008 dusdanig verzwakt te zijn om een dergelijke rol te kunnen spelen. De dominante positie lijkt ook in deze contreien overgenomen te worden door een geo-economisch steeds sterker opererend Duitsland, en dan vooral door de stedelijke en industriële in clusters in oosten en zuiden van dat land. Hieronder een relaas over de economische kern van de EURandstad en zijn steeds verder naar het oosten uitdijende glacis. Maar die uitdijing kent zijn grenzen. Hier enkele flitsen uit de meest recente geschiedenis van de economische ‘oorlogsvoering’ in dit deel van het continent.
Berichten van het Europese demografische front> Tegen de 40% van de stedelijke zones kampt met krimp en leegstand: gaat ook in Frankrijk het S-woord vallen?
Frankrijk is de laatste decennia prat gegaan op zijn demografische dynamiek. Hier geen dramatische krimpverhalen als bij de oosterburen, maar een ontwikkeling van de omvang van de eigen bevolking (met een gemiddeld kindertal van zo’n 2.0 per vruchtbare vrouw tegen een Europees gemiddelde van 1.6) die zeker geen aanleiding zou hoeven geven tot grote krimpzorgen. Maar de kredietcrisis van 2008 lijkt ook hier het tij te hebben gekeerd. Tegen de 40% van de stedelijke zones, vooral in kleine en middelgrote steden, kampt inmiddels met demografische krimp en met leegstand, niet in de laatste plaats in de voorraad aan sociale huisvesting. Een en ander geeft nu zelfs aanleiding tot pleidooien voor sloop. Maar sloop en de daarbij behorende herinrichting en herstructurering van huizen en stadsdelen kosten geld, en dan komt in de discussie onvermijdelijk L’Etat in beeld. Maar in Parijs lijkt het probleem nog niet echt op de agenda te staan.